Hoe help je een watje het leven te leven?

Blog posting door Justine Pardoen

Het maakt niet uit hoe je ze noemt: hoogbegaafd, nieuwetijdskind, watje, slapje, of overgevoelig tiep.  Sommige kinderen zijn gewoon een beetje anders.

Wat het nu precies is, is niet duidelijk, maar om welke kinderen het gaat vaak wel.  Sterke kinderen krijgen de slappe lach, zwakkeren de slappe huil.  Je pikt ze er zo uit: de kinderen van wie sommigen zeggen dat het 'oude zieltjes' zijn, terwijl ze nog nauwelijks kunnen lopen. De kinderen die overdreven gevoelig zijn, en niet van deze wereld lijken.  De kinderen met een bepaald soort kwetsbare uitstraling.  De kinderen die extreem beïnvloedbaar zijn door wat er via hun zintuigen binnenkomt.  Kinderen die 'alles' lijken te voelen, en dwars door anderen heenkijken.  Kinderen die, zo klein als ze zijn, de last van de wereld op hun schouders tillen...

 Elaine Aron noemt ze highly sensitive persons.  In haar boek, dat oorspronkelijk verscheen in 1996, heeft ze het niet speciaal over kinderen, maar over volwassenen.  Maar het zou heel goed zijn als ouders van kinderen die 'een beetje apart' zijn, dit boek eens zouden lezen. Wellicht herkennen ze in de typering van Aron voldoende om hun kinderen beter te begrijpen en te kunnen helpen. 

Bijzondere gevoeligheid komt veel voor
Als je een kind hebt dat snel huilt, snel bang is, of snel in paniek raakt, denk dan niet dat dat kind een uitzondering is.  Het gaat om ongeveer 15 tot 20% van de bevolking.  Deze mensen, die snel overprikkeld zijn, zien het zelf soms als iets positiefs, en soms als iets negatiefs. 

In principe gaat het om een eigenschap waarmee je geboren bent.  Hoge sensitiviteit zit in je genen.  Net zoals grote oren of rood haar.  Daar is op zich niets mis mee; het is maar net of je ermee kunt leven of niet.

Zelftest 
In het begin van het boek staat een zelftest.  Als je 14 keer of meer 'ja' antwoordt op de onderstaande vragen, dan ben je hoog-sensitief.  Hetzelfde kun je beoordelen voor je kind. Ik zet de vragen hieronder op een rijtje, zodat je meteen kunt zien of het zin heeft om het boek aan te schaffen of niet.

• Ik ben me bewust van subtiele signalen in mijn omgeving. 
• Ik word beïnvloed door de stemmingen van anderen. 
• Ik ben nogal gevoelig voor pijn. 
• Tijdens drukke dagen merk ik dat ik behoefte heb om me terug te trekken in mijn bed of een donkere kamer (of een andere plek waar ik alleen kan zijn). 
• Ik ben bijzonder gevoelig voor de effecten van caffeïne. 
• Ik raak gemakkelijk overvoerd door dingen als fel licht, sterke geuren, grove weefsels of harde sirenes. 
• Ik heb een rijke en complexe innerlijke belevingswereld. 
• Ik voel me niet op mijn gemak bij harde geluiden. 
• Ik kan diep geroerd raken door kunst of muziek. 
• Ik ben consciëntieus. 
• Ik schrik gemakkelijk. 
• Ik voel me opgejaagd als ik veel moeite moet doen in korte tijd. 
• Als mensen zich in een fysieke omgeving niet prettig voelen, weet ik meestal wat er moet gebeuren om dat te veranderen (bijv. door het licht te dimmen of het meubilair te verplaatsen). 
• Ik raak geïrriteerd als mensen proberen me te veel dingen tegelijk te laten doen. 
• Ik doe erg mijn best om te voorkomen dat ik fouten maak of dingen vergeet. 
• Ik kijk uit principe niet naar gewelddadige films of tv-shows. 
• Ik voel me ongemakkelijk als er veel om me heen gebeurt. 
• Als ik erge honger heb, heeft dat een sterke invloed op mijn concentratie-vermogen of mijn humeur. 
• Veranderingen in mijn leven brengen me van mijn stuk. 
• Ik heb een neus voor delicate geuren, smaken, geluiden en kunstwerken en geniet daarvan. Het vermijden van situaties die mij van streek maken of overbelasten, heeft bij mij hoge prioriteit. 
• Als ik met iemand moet wedijveren of op mijn vingers word gekeken, word ik zo nerveus of gespannen dat mijn prestaties veel minder zijn dan gewoonlijk. 
• Als kind werd ik door mijn ouders of leraren gevoelig of verlegen gevonden. 
•  
•  
• "Er is iets mis met mij" Kinderen die hoog-sensitief zijn, hebben bijna allemaal het gevoel 'anders' te zijn. Vaak ook met een nadruk op 'niet goed'. Alsof er iets aan hen mankeert. Daarom is het zo belangrijk dat ouders vroeg herkennen dat hun kind een hoog-sensitief persoon is, of kortweg HSP. Daarmee kan voorkomen worden dat het kind zich al vroeg afsluit voor zijn omgeving, en het gevoel 'niet goed genoeg te zijn' zo groot wordt, dat het ernaar gaat leven. HSP's doen in het dagelijks leven al gauw meer stress op dan anderen. De meeste mensen komen ergens binnen en nemen niet zoveel in zich op. HSP's zijn zich echter meteen bewust van een bepaalde stemming, vriendschappelijke gevoelens of haatgevoelens, de frisheid of mufheid van de lucht, en de persoonlijkheid van degene die de bloemen heeft geschikt... Of ze dat nu willen of niet. Het koppie van HSP-kinderen zit dan ook gauw vol met van alles waar ze eigenlijk niet veel mee kunnen doen. Naarmate ze ouder worden, zal het gemakkelijker voor ze worden om ermee te leven. Maar vroege onderkenning van de achtergrond van het 'anders zijn' kan een hoop eenzaamheid voorkomen. Niet béter, maar ánders Hoewel HSP's zichzelf niet zien als beter, suggereert een term als 'hoogsensitief' een groter vermogen: een grotere sensitiviteit dan anderen. Een HSP voelt (ruikt, ziet, etc.) dingen die anderen ontgaan. Het verschil lijkt te liggen ergens in de route van wat er binnenkomt via de zintuigen naar de hersenen, of in de hersenen zelf. Een zorgvuldiger informatie-verwerking misschien. Een HSP staat meer stil bij alles, en onderscheidt dingen in fijnere gradaties. Een HSP is met deze subtiele waarneming vaak intuïtiever: lang niet alles komt bewust binnen en wordt bewust verwerkt. Integendeel: HSP's 'weten' vaak dingen zonder te beseffen hóe ze dat weten. Dergelijke kinderen kunnen je vaak verrassen met bijzondere opmerkingen, omdat ze reageren op zaken die anderen ontgaan. Anderzijds zijn deze kinderen vaak overdreven snel van slag. Een HSP is niet een 'beter' soort mens, maar ánders dan de meesten. En lang niet iedereen in zijn omgeving zal het willen begrijpen, laat staan er rekening mee willen houden. Dat hoeft ook helemaal niet, zolang de HSP het zelf maar accepteert. En daar kan hij maar beter zo vroeg mogelijk mee beginnen, mét steun en hulp van zijn ouders. Veiligheid en geborgenheid Voor HSP-kinderen is het heel belangrijk dat ze veiligheid en geborgenheid ondervinden. Want in die situatie zullen ze bij nieuwe, spannende situaties minder stress ondervinden. Een HSP-kind dat zich niet veilig voelt, trekt zich sneller terug dan een ander kind, en zal op den duur geen initiatieven meer ontplooien om zelf de wereld te verkennen. Nog voordat een kind kan praten, heeft het dit soort strategieën al ontwikkeld. Daarom is het belangrijk dat ouders beseffen dat juist het gevoelige kind vaak de kans moet krijgen om midden in het leven te staan. Om in veiligheid nieuwe ervaringen op te doen die succesvol zijn. Want alleen dan kun je voorkomen dat een HSP-kind opgroeit tot een verlegen, geremd en teruggetrokken kind. HSP-baby's Ouders met een hoog-sensitieve baby hebben een kind dat lang wakker blijft en veel huilt, vooral na veranderingen in de situatie (denk aan uitstapjes). Dit soort baby's laten hun ouders urenlang zingend rondlopen, hen wiegen, of op andere manieren bewegend troosten. Dit type baby's lijkt vaak te moe om te kunnen slapen, zó overprikkeld zijn ze. Vaak helpt het om alle prikkels zoveel mogelijk te vermijden: maak de kamer donker, zorg voor rust, en hanteer voorspelbare rituelen. Juist voor deze kinderen is het belangrijk dat ze veel slapen, want hoe minder ze slapen, hoe meer het lichaam het stress-hormoon cortisol produceert. En hoe meer cortisol zich in het lichaam bevindt, hoe minder ze slapen. Bovendien – zo waarschuwt Aron – als er geen aandacht geschonken wordt aan de slaapproblemen in de babytijd, kunnen de problemen voortduren tot in de volwassenheid en een HSP haast ondraaglijk sensitief maken. Tegenwoordig komt het inbakeren van baby's weer in gebruik. Dat is waarschijnlijk een goede oplossing voor het doorbreken van de vicieuze cirkel bij hoog-sensitieve baby's. Heeft u een HSP-kind? Zorg er dan voor dat het voldoende slaap krijgt. Meestal hebben HSP's ook als volwassene veel meer slaap nodig dan gemiddeld. Werken! Ik vind het een fantastisch boek: nuchter en toch heel warm geschreven. Geen vage speculaties, maar bevindingen die gebaseerd zijn op gedegen psychologisch onderzoek. Aron is inmiddels een erkend pionier op het gebied van de hoog-sensitiviteit. Eigenlijk is het een werkboek. Als je het leest omdat je zelf een HSP bent, móet je ermee aan de slag. Je krijgt voortdurend opdrachten voorgeschoteld die je wel of niet kunt uitvoeren, maar die je diep doordringen van het besef dat je respect moet zien op te brengen voor je eigenaardigheden. Als je dit boek leest omdat je vermoedt dat je kind zo'n overgevoelig geval is, dan is het effect minstens net zo groot: je wordt elke bladzijde gedwongen te beseffen dat je kind jouw respect en begrip meer dan nodig heeft. Net zoals de dagelijkse porties slaap en eten, kan een HSP niet gezond leven zonder positieve ruimte van zijn ouders voor zijn eigenaardigheden. Respect voor die overdreven reacties. Respect voor die overdreven kwetsbaarheid. Angstig Een HSP-kind hoeft geen trauma te hebben meegemaakt om angstig te zijn. Als ouder heb je al snel de neiging om een overdreven angstig kind een beetje te harden. Maar dat is nu net de verkeerde reactie, volgens Aron. Je hoeft natuurlijk niet in álles mee te gaan met je kind, maar je kunt wel leren hoe je kunt reageren zonder je kind te beschamen. Een kind heeft er recht op dat zijn ouders hem aanvaarden zoals hij is, en hem helpen om door het leven te gaan met deze bijzondere karaktereigenschap. Hoogbegaafd Tijdens het lezen van het boek viel het me op dat er een grote mate van overlap bestaat tussen de manier waarop HSP's beschreven worden, en de bijzondere eigenschappen (en moeilijkheden) die altijd in verband worden gebracht met hoogbegaafdheid. Het gaat daarbij ondermeer om de volgende eigenschappen: tobberigheid, denken over het eigen denken, impulsiviteit, grote nieuwsgierigheid, een sterke behoefte aan onafhankelijkheid, een hoog energie-niveau, introvertheid, emotionele gevoeligheid, een groot rechtvaardigheidsgevoel en non-conformisme. Dat zijn allemaal kenmerken die veel genoemd worden in verband met hoogbegaafdheid, maar nu dus met HSP. Eigenlijk is dat niet zo gek: een hoge sensitiviteit is te verbinden met een sterk ontwikkeld zenuwstelsel en als die prikkels in de hersenen dan ook nog goed verwerkt worden en leiden tot iets waar je weer wat mee kunt doen (creativiteit), dan hebben we al gauw te maken met een zeer begaafd of getalenteerd mens. Diepe dalen, hoge hoogten Een HSP leeft intens. Het zijn niet alleen boeiende, maar ook lastige partners. Het zijn ook zeer bijzondere, niet gemakkelijke kinderen. Ze hebben meer tijd nodig voor zichzelf, maar ze kunnen anderen ook onvergetelijke momenten bezorgen. Het ene moment kunnen ze intens genieten en de wereld bestormen, het andere moment overwegen ze uit het leven te stappen. Als ouders een goed begrip hebben voor dit soort kinderen, kunnen ze voorkomen dat deze kinderen een te groot gebrek aan zelfvertrouwen ontwikkelen. Dit boek is voor hun ouders dan ook een must en ze zullen het meer dan eens ter hand nemen. Voor de kinderen zal dat veel verschil maken.

Justine Pardoen justine@ouders.nl Naschrift d.d. 21 november 2002 Een lezer wees ons erop dat veel mensen met ADHD zichzelf ook herkennen als HSP. Zie bijvoorbeeld Hersenstorm (over ADHD bij volwassenen).